O le Vasa o Motu

            I le folasaga a Epeli Hau’ofa olo’o tusia mai ai lona lava iloa i le vasa lea e iai le Polenisia, Melenisia aemaise ai ma le Mekoronesia.  E lua ni vaega sa fa’amamafaina lava e Hau’ofa i lana tusitusiga. Muamua o le vaevaega o tagata, o ē maualuluga ma ta’ita’i fo’i, aemaise ai tagata lautele. O le fa’aleaga ma le va’aimaulalo o le tasi i le tasi, o le natura o tagata uma. E iai i latou o lo’o taumafai lava mo se lelei o ia lava pe’itai e iloa lava o lo’o iai le tagata o lo’o taumafai lava e fa’aleaga lea tagata. I le amataga o le folasaga a Ha’uofa sa talitonu o ia, i vaitau o le puleaga fa’akolone (pulea mai lea e papalagi o motu o le Pasefika) sa avea ma ala o le fa’alagolago o tagata o le Pasefika malo poo atunu’u tetele fo’i. O le ola fa’akolone ua peiseaī ua fa’ata’ita’i e nisi ma ola ai e pei ona tusia e Hau’ofa i le malo o Toga e ta’u tagata lautele o “me ‘a vale” po’o tagata valelea. Fai mai e le mananao e a’oa’o tagata lautele ae a’oa’o lava na’o ē mai aiga tutupu ma tagata maualuluga ina ne’i popoto atu le lautelega o tagata. Molimau Hau’ofa, e iai lava ta’ita’i sa latou taumafai e tete’e atu i puleaga fa’akolone ma talitonuga ia sa avea ma ala e fa’aseseina ai le lautelega o tagata e ala lea i le fa’alagolago i malo tetele. Peita’i e faigata lava ona fa’atino lea taumafaiga aua e iai lava i latou olo’o taumafai e fa’aleaga.

            A’o fa’agasolo le folasaga a Hau’ofa sa mautu lava lona manatu e fa’apea e leai se mea e mafai e le vasa lea e iai le Polenisia, Melenisia ma le Mekoronesia ona e laiti ona motu ma latou te le mafai ona fa’afesaga’i ma malo tetele. Aepe’itai a’o fa’asolo sa ia taua ai le suia o lona mafafau ina ua valauina o ia e fa’asoa i Hawai’i. I lena faigamalaga sa ia va’aia ai le atumotu o Hawai’i, e peiseaī o lo’o tuputupu ma olaola pea le motu ma o lo’o fa’ato’ateleina pea tagata. O ‘ina na suia ai lona mafaufau, E leai! E lē la’ititi le Pasefika, olo’o tuputupu pea.

            I se fa’atalatalanoaga sa fa’atautaia, sa lagolagoina e le tina ia Ti’a Tuiā le manatu lea e folasia mai e Ha’uofa, fai mai i tala tu’u e le manatu maulalo tagata ia’i latou lava. Pe’itai e iai lava le tofa ma le utaga loloto i tagata Pasefika. Fa’ata’ita’iga sa iai lava le agaga folau ia te’i latou, latou te femalaga’ai ma folau ai mai lea atunu’u i lea atunu’u, aepe’itai ua ala ona suia aso nei ona ua vaevaeina e papalagi le Pasefika e pei ona tusia i luga o le fa’afanua, ua iai laina ua va ai isi motu mai le isi motu. E pei ona tusitusia e Earl ma Jim i se tasi o tusi Landfalls of Paradise (2006) i le molimau a se tasi o tamaloa Europa e suafa ia Jacob Roggeveen (1722) sa faimalaga mai ma va’aaia ai “O tagata Samoa, o tagata folau” (p.135). E ui lava ina vaevaeina nei le Pasefika ae peita’i olo’o iai lava le tomai o tagata Pasefika e iloa ai le vasa. O le utaga loloto lea sa i ō tatou tuaā lea sa latou iloa ai igoa o fetu, iloa le ogasami,  aemaise ai latou te iloa le taiala o matagi. Ae e ui lava ina ua vaevaeina le Pasefika e le uma ai le latalata o le mafutaga a tagata.

            O nisi o tagata o lo’o iai lava le agaga o le feasiasia’i ma fa’aa’ina nisi o nu’u. E ui lava ina tele le tamaoaiga i le Pasefika, e le mafai ai ona fa’atapula’a lo latou va fealoa’i ma le fealolofaa’i i so’o se tasi. Matauina fo’i e to’atele nisi o tagata mai isi atunu’u e pei o Toga, Tokelau, Tuvalu, ma isi olo’o malaga mai i Samoa ma atia’e ai o latou lava aiga. Fa’ata’ita’iga  i i le fa’atalatalanoaga o lo’u tamā (Simanu Leota) sa ia fa’apea mai ai, o lona tinā o le Tokelau sa malaga mai lava i Atafu ona o le feta’atauaiga o oloa po’o mea taulima fo’i mai lo latou atunu’u i totonu o Samoa ma sa ia faiaiga ai ma le tamā o lo’u tamā mai Muti’a tele. Ua ou fa’amaonia ai le mau a Hau’ofa “O tagata Pasefika, o tagata e ola fetausia’i, fealolofaa’i, ma fefa’asoaa’i.”

            O lo’o taua e Hau’ofa “O le vasa ua fa’atusaina o se tinā, e alofa i so’o se tasi e alofa ia te ia ma na te fa’afailele i so’o se tasi.” E ui i le malolosi o malo tetele ma latou te taumafai e pulea le vasa, pe’itai e iai lava le malosiaga olo’o i totonu o tagata Pasefika, Melenisia, ma tagata Mekoronesia latou te iloa ai o le vasa o se tasi lea o meatotino taua mo’i latou. Ua molimauina e tele ma anoanoa’i le tamaoaiga olo’o i motu o le pasefika ae peita’i a tu’ufatasia ma malo tetele e iai lava le agaga lea o le va’ai maulalo i o tatou tagata. O le natura lava lea o le tagata soifua o le taumafai lava e fa’aleaga se mea lelei o lo’o taumafai e nisi, ma olo’o va’aia lava e o’o mai lava i ona po nei. E ui lava la ina o lo’o vaevae le Pasefika i ona lava motu, ae olo’o iai lava le feso’otaiga lea i le va nonofo ai o tagata. E tamaoaiga lava tagata Pasefika i ona lava laufanua ma lona si’omaga.

Alagaoa

Hau’ofa, E. (1993) Our Sea of Islands.

Hinz, E. R., & Howard, E. (2006) Landfalls of Paradise: Cruising Guide to the Pacific Islands. The Country, (p.135)

Leota, S. (September 18, 2013). Fa’atalatalanoaga

Tuiā, T. (September 16, 2013). Fa’atalatalanoaga